آشنایی با زبان چینی و انواع گویش های آن

زبان چینی گروهی از زبان‌ها است که شاخهN سینیتی زبان‌های سینو-تبتی را تشکیل می‌دهد که توسط اکثریت قوم «هان» چین و بسیاری از گروه‌های قومی اقلیت در چین استفاده می‌شود. حدود 3/1 میلیارد نفر (یا تقریباً 16٪ از جمعیت جهان) زبان چینی را به عنوان زبان مادری و اصلی پذیرفته‌اند.

زبان چینی استاندارد، زبان رسمی در سرزمین اصلی چین و همچنین تایوان است و به عنوان ماندارین استاندارد یا ماندارین استاندارد مدرن نیز شناخته می‌شود. این زبان در هفت زیر گروه اصلی وجود دارد که از نظر جغرافیایی متفاوت هستند.

در ادامه به بررسی انواع گویش‌های زبان چینی می‌پردازیم.

تاریخچه زبان چینی

از دیرباز یک روش واحد برای نوشتن به زبان چینی و تدوین تاریخ ادبی و فرهنگی مشترک وجود داشته است که به هفت نوع اصلی گفتار در چین اشاره می‌کند؛ اما در واقع این گویش‌ها به اندازهٔ زبان‌ فرانسوی از ایتالیایی با یکدیگر متفاوت هستند. گویش‌های جنوب شرقی از نظر زبانی، بیشترین فاصله را از هم دارند.

این تفاوت‌های زیاد سبب شده است که هر گویش را زبانی جداگانه به حساب ‌آورند. هر گروه از زبان چینی متشکل از تعداد زیادی گویش است که بسیاری از آن‌ها ممکن است خود به عنوان یک زبان منحصر به‌فرد شناخته شوند.

چینی‌ها خود و زبانشان را در هر یک از فرم‌های زبان چینی، «هان» می‌نامند. بنابراین زبان چینی هان از زبان‌های اقلیت غیر هان استفاده شده در چین (مانند تبتی، روسی، اویغوری، قزاقستانی، مغولی و کره‌‌ای)، متمایز است.

زبان چینی قدیم – که به عنوان زبان چینی باستانی نیز شناخته می‌شود – زبان رایج در اوایل و میانه سلسلهٔ ژو (قرن 11 تا 7 قبل از میلاد) بود. عناصر آوایی که در اکثر کتیبه‌های چینی یافت می‌شوند نیز به تلفظ زبان چینی قدیمی اشاره دارند.

زبان چینی میانه نیز در دوران سلسله‌های سوئی، تانگ و سونگ (قرن‌های هفتم تا دهم پس از میلاد) استفاده می‌شد.

اکنون، اکثر چینی‌های ساکن در شمال چین، در سیچوان و در شمال شرقی (منچوری) تا جنوب غربی (یوننان) از گویش‌های مختلف ماندارین به عنوان زبان مادری خود استفاده می‌کنند.

از اوایل قرن دوم قبل از میلاد اقداماتی برای اصلاح زبان چینی انجام شده است، اما در قرن بیستم بلندپروازانه‌ترین برنامهٔ‌ زبانی در جهان برای اصلاح این زبان تدوین شد. این برنامه سه هدف زیر را دنبال می‌کند:

• ساده‌کردن کاراکترهای مکتوب چینی کلاسیک؛
• ارائه ارتباط گفتاری واحد؛
• معرفی یک الفبای آوایی.

زبان ادبی یا نوشتار چینی کلاسیک ( Wén-yán )، از حدود 1500 سال قبل از میلاد ثبت شده است. این سبک دارای سیستم پیچیده‌ای است که تفاوت زیادی در دستور زبان و واژگان تخصصی ادبی با گفتار روزمره دارد. این نوع نوشتار اکنون کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

Bái-huà  (زبان محاوره‌ای)، سبک نوشتاری ساده و بومی است که توسط هو شی در سال 1917 معرفی شد. این سبک نوشتاری که بیانگر گفتار روزمره بود، در اوایل سلسله سونگ شکل گرفت، اما تأثیر کمی بر زبان نوشتاری ون یان ( Wén-yán) داشت. با این حال با جنبش چهارم ماه مه، ایدهٔ هو شی پذیرفته و سبک بای هوآ (Bái-huà  ) در سال 1922 به عنوان زبان ملی شناخته شد.

زبان مشترک Pûtônghuà  یا ماندارین، از زمان تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 به‌عنوان زبان استاندارد برای کل چین انتخاب شد. در سال 1956، این زبان در همهٔ مدارس تدریس و سیاست ترویج استفاده از آن، آغاز شد. زبان ماندارین پرکاربردترین شکل گفتاری و نوشتاری در چین است.

سرانجام پس از تلاش‌های زیاد برای نوشتار زبان چینی با استفاده از حروف الفبای رومی، سیستم نوشتاریPin yin  (املا آوایی) با 58 نماد، در سال 1958 رسمی شد. هدف از این کار، تسهیل گسترش پوتونگوآ (Pûtônghuà) و یادگیری حروف چینی است. در دهه 1970، نقشهٔ جدیدی از چین با استفاده از الفبا منتشر و فهرستی از املای استاندارد برای نام مکان‌های چینی تهیه شد.

دستور زبان چینی

زبان چینی به هیچ وجه بخشی از خانوادهٔ زبان‌های هندی و اروپایی نیست و به عنوان یک زبان چینی-تبتی طبقه بندی می‌شود. بنابراین تعجبی ندارد که دستور زبان آن کاملاً متفاوت از گرامر زبان‌های اروپایی باشد.

زبان چینی  الفبا ندارد؛ درعوض، کاراکترهایی که به نام hanzi  (汉字) شناخته شده است برای بیان صداهای مختلف استفاده می‌شوند. این کاراکترها را می‌توان با استفاده از حروف رومی در سیستمی به نام پین یین (Pin yin) نوشت. همهٔ مبتدیان باید ابتدا پین یین را یاد بگیرند.

حتما این مقاله را بخوانید: آموزش الفبای چینی با مثال‌های کاربردی

ساختار جمله: ساختار جملات سادهٔ زبان چینی مانند انگلیسی با فرمول «فاعل + فعل» یا «فاعل + فعل + مفعول» ساخته می‌شوند، اما در جملات پیچیده‌تر ترتیب کلمات چینی تا حدودی تغییر می‌کند.

جملات سوالی: جملات ساده را می توان با افزودن (ma) به انتهای عبارات ساده به سوالات بله یا خیر تبدیل کرد. مثال:

?Tā shì lǎoshī ma

آیا او یک معلم است؟

?Nǐ xǐhuan kāfēi ma

قهوه دوست داری؟

یک نوع ساختار سوالی دیگر، افزودن ne بعد از جمله است که به معنای «شما چطور؟» یا “What about you?”   است. مثال:

?Wǒ chīfàn le. Nǐ ne

من غذا خورده‌ام. شما چطور؟

کلمات سوالی، «چه موقع»، «چرا» و «چگونه» نیز در زبان چینی وجود دارند، اما محل قرارگیری آن‌ها در جمله با انگلیسی متفاوت است. ساختار این گونه سوالات در این زبان از ساختار عبارات عادی پیروی می‌کند و کلمه سوالی در انتهای جمله می‌آید. به عنوان مثال به جای “Who are you?” گفته می شود You are who?”.

نوشتار زبان چینی

زمان دقیق پیدایش نوشتار زبان چینی مشخص نیست، اما ظاهراً در اوایل هزارهٔ دوم قبل از میلاد شروع به توسعه کرده است. نوشتار زبان چینی، اساساً سیستم نوشتاری لوگوگرام، یکی از سیستم‌های نوشتاری بزرگ جهان است. نوشتار زبان چینی بر اساس الفبا یا هجاها نیست و در عوض، براساس حروفی هستند که اجزای آن‌ها ممکن است اشیا را به تصویر بکشند یا مفاهیم انتزاعی را نشان دهند. گاهی اوقات یک کاراکتر فقط از یک جزء تشکیل شده است. معمولاً دو یا چند جزء برای تشکیل کاراکترهای پیچیده‌تر، ترکیب می‌شوند.

چینی‌ها به طور معمول کاراکترها را به شش نوع [به نام لیو شو ( liu shu)  به معنای شش خط] تقسیم می‌کنند که رایج‌ترین آ‌ن‌ها xingsheng است. در این حالت کاراکتر که یک عنصر معنایی (به نام رادیکال) است با یک عنصر آوایی ترکیب می‌شود و معنای جدیدی می‌سازد.  

عنصر آوایی معمولاً شکل منقبض کاراکتر دیگری با تلفظ مشابه کلمهٔ مورد نظر است. به عنوان مثال، کاراکتر «رودخانه» ترکیبی از رادیکال shui  به معنای آب به اضافهٔ ke آوایی، به معنای «توان» است؛ ترکیب shui-ke  به معنای «رودخانه» است. هفتاد و پنج درصد از تمام حروف چینی از این نوع هستند.

انواع گویش ها در زبان چینی

هفت گویش اصلی در چین وجود دارد و باهم بسیار متفاوت هستند. بنابراین برای مثال اگر کسی تایوانی صحبت کند، کاملاً متفاوت از گویش ماندارین، کانتونی و شانگهای است. به طور کلی، گویش‌های چینی را می توان تقریباً به یکی از هفت گروه بزرگ تقسیم کرد که هر گروه زبانی شامل تعداد زیادی گویش است. این گروه‌های زبانی عبارتند از:

1. پوتونگوآ (Putonghua) یا ماندارین؛
2. گان (Gan)؛
3. کجیا یا هاکا )Kejia)؛
4. مین (Min)؛
5. وو(Wu)؛
6. شیانگ (Xiang)؛
7. یو یا کانتونی (Yue or Cantonese).

اگرچه گویش‌های این هفت گروه کاملاً متفاوت هستند، اما یک فرد غیر ماندارینی معمولاً می‌تواند به زبان ماندارین صحبت کند؛ زیرا این زبان از سال 1913 زبان رسمی و ملی چین اعلام شد.

علی‌رغم تفاوت‌های زیاد بین گویش‌های زبان چینی، یک اشتراک بین آن‌ها وجود دارد؛ همهٔ آن‌ها بر اساس حروف چینی سیستم نوشتاری یکسانی دارند؛ با این حال، بسته به لهجهٔ فرد یک کاراکتر متفاوت تلفظ می‌شود. مثلا کلمهٔ «من» در زبان ماندارین ““wo، در گویش Wu به صورت “ngu“، در گویش Min به شکل“gua”  و در کانتونی به صورت ““ngo تلفظ می‌شود. 

با این حال، از آنجایی که این گویش‌ها با هم مرتبط هستند، گرامرهای مشابهی دارند. کلمات به ترتیب مشابهی در جمله می‌آیند، اگرچه باز هم ترتیب دقیقاً یکسانی ندارند.

کشورهایی که به زبان چینی صحبت می کنند.

چین محل زندگی 56 گروه قومی است که همهٔ آن‌ها نقش مهمی در توسعهٔ زبان‌های مختلف در این کشور را دارند. زبان شناسان بر این باورند که امروزه در چین ۲۹۷ زبان زنده وجود دارد. بسته به هر منطقه، گویش‌های متفاوتی وجود دارد که در سرزمین اصلی چین، تایوان، هنگ کنگ و تبت یافت می‌شوند. بیش از 955 میلیون نفر به زبان چینی ماندارین سخن می‌گویند که نسبت به کل جمعیت 4/1 میلیارد نفری چین محبوب‌ترین زبان در این کشور محسوب می‌شود.

چین نزدیک به 4/1 میلیارد نفر جمعیت دارد و 92 درصد آن‌ها به زبان چینی صحبت کرده و  8 درصد باقی‌ مانده به زبان‌های اقلیت‌های قومیتی دیگر مانند مغولی، اویغوری، تبتی و ژوانگ صحبت می‌کنند.

تایوان

تایوان دومین کشوری است که زبان چینی در آن به طور گسترده استفاده می‌شود. در واقع چینی زبان مادری بیش از 80 درصد از جمعیت 23 میلیون‌ نفری تایوان است. ماندارین تایوانی یاguóyǔ  زبان رسمی تایوان بوده و تا حد زیادی شبیه به ماندارین اصلی است. علاوه‌بر این، گویش‌های تایوانی هوکین و هاکا نیز در این جزیره استفاده می‌شوند؛ به طوری که بسیاری از مردم محلی می‌توانند علاوه بر ماندارین به یک یا دو گویش دیگر نیز صحبت کنند.

هنگ کنگ

هنگ کنگ یک منطقهٔ ویژه در جمهوری خلق چین بوده و چینی یکی از زبان‌های رسمی آن است. زبان مادری نزدیک به 90 درصد از ساکنان این منطقه، گویش کانتونی است.

ماکائو

ماکائو نیز یکی دیگر از مناطق تحت مدیریت جمهوری خلق چین بوده و زبان چینی یکی از زبان‌های رسمی آن است. در این منطقه نیز بیشتر مردم به گویش کانتونی صحبت می‌کنند.

سنگاپور

سنگاپور نیز زبان چینی را به عنوان یکی از زبان‌های رسمی خود پذیرفته است. در واقع قانون اساسی سنگاپور، انگلیسی به اضافهٔ سه زبان بزرگترین گروه‌های قومی مستقر در سنگاپور را به عنوان زبان‌های رسمی کشور اعلام کرده است. زبان مادری تقریباً نیمی از مردم سنگاپور چینی بوده و زبان ماندارین رایج‌ترین گویش آن‌ها است.

مالزی

اگرچه زبان رسمی مالزی چینی نیست اما توسط بخش زیادی از جمعیت قومی چینی که در مالزی زندگی می‌کنند [25 درصد از کل جمعیت مالزی] صحبت می‌شود.

سایر کشورها

کشورهای دیگری همچون آمریکا، کانادا و اندونزی با اینکه زبان چینی زبان رسمی آن‌ها نیست، اما بیشترین چینی‌ زبان را دارند.

• ü     ماندارین یا پوتونگوآ در سراسر چین صحبت می‌شود، زیرا زبان رسمی چین است. با این حال، یک گویش شمالی محسوب می‌شود؛
• ü     در بخش‌های غربی چین به ویژه در استان جیانگشی و نزدیک آن، به گویش گان صحبت می شود؛
• ü     Kejia یا Hakka زبان مردم هاکا بوده که در تایوان، گوانگدونگ، جیانگشی، گوئیژو پراکنده شده است؛
• ü     گویش مین در استان ساحلی جنوبی چین یعنی فوجیان، صحبت می شود. مین متنوع‌ترین گویش زبان چینی است؛ به این معنی که تنوع زیادی در تلفظ کلمات دارد؛
• ü     در اطراف دلتای یانگ تسه و شانگهای مردم به گویش وو صحبت می‌کنند. در واقع، وو به عنوان گویش شانگهای نیز شناخته می شود؛
• ü     شیانگ یک گویش جنوبی است که در استان هونان متمرکز شده است؛
• ü     کانتونی یا یوئه نیز یک گویش جنوبی است. این زبان در گوانگدونگ، گوانگشی، هنگ کنگ و ماکائو صحبت می‌شود.

حتما این مقاله را بخوانید: بهترین دیکشنری‌های آنلاین زبان چینی

نکاتی در رابطه با زبان چینی

نکتهٔ اول: زبان نوشتاری چینی از حدود 50.000 کاراکتر تشکیل شده است. همهٔ انواع زبان چینی تونال هستند؛ این بدان معنی است که هر هجا بسته به آهنگی که با آن تلفظ می‌شود، می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد.

نکتهٔ دوم: زبان چینی به دلیل داشتن سیستم نوشتاری، دستور زبان، سبک تلفظ و صدای متفاوت، یکی از سخت‌ترین زبان‌ها برای یادگیری است.

نکتهٔ سوم: برای صحبت به زبان چینی باید 3000 کاراکتر را یاد بگیرید. با این حال، این زبان شامل ده‌ها هزار کاراکتر است که تسلط نهایی بر آن را سخت می‌کند.

نکتهٔ چهارم: اشکال نوشتاری زبان چینی با تلفظ آن‌ها متفاوت است و باید جداگانه یاد گرفته شود. بیش از 67 درصد از کلمات از دو یا چند کاراکتر تشکیل شده‌اند که یادگیری را دشوارتر می‌کنند.

نکتهٔ پنجم: بسیاری از کلمات زبان چینی تلفظ مشابه دارند. این امر، تمایز بین کلمات و ترکیب صداها را برای افراد غیر بومی سخت‌تر می‌کند.

نکتهٔ ششم: زبان چینی الفبا ندارد! اینجاست که یادگیری زبان چینی به یک چالش تبدیل می‌شود. در واقع شما با مطالعهٔ کاراکترها، زبان چینی را یاد می‌گیرید. این زبان را می‌توان با استفاده از «سیستم پین یین» به کاراکتر رونویسی کرد.

نکتهٔ هفتم: زبان چینی حروف اضافه، صرف فعل یا جمع کردن کلمات ندارد.

نکتهٔ هشتم: حروف چینی بر اساس دو گروه طبقه بندی می شوند:

1. حروف چینی ساده شده؛
2. حروف چینی سنتی.

کاراکترهای ساده‌شده نسخه‌های مدرن‌تری هستند که در اواسط قرن بیستم در زمان مائوتسه‌دونگ، انتخاب شدند. در دوران باستان نیز از کارکترهای سنتی استفاده می‌شد.

اکثر مردم در سرزمین اصلی چین از کاراکترهای ساده‌شده استفاده می‌کنند، اما در کشورهایی مانند هنگ کنگ و تایوان همچنان از حروف سنتی استفاده می‌شود.

نکتهٔ نهم: هر ساله به کاراکترهای چینی جدید اضافه می‌شود؛ بنابراین این زبان به تکامل بی‌وقفهٔ خود ادامه می‌دهد.

نکتهٔ دهم: به دلیل تنوع زیاد در سبک‌های نوشتاری و تغییرات گسترده که بین متن تایپ‌شده و کاراکترهای دست نویس رخ می‌دهد؛ دست نوشتهٔ زبان چینی تقریبا غیرقابل تشخیص است.

به عنوان مثال، کاراکتر پر استفاده (de, 的 ) زمانی که تایپ می‌شود ساختار بسیار منظمی دارد، اما زمانی که توسط یک چینی تقریباً بومی با سرعت نوشته شود، تقریبا غیرقابل تشخیص است.